Dikke van Pale - Woorden van de boerderij.          Klik hier om terug te gaan naar het volledige woordenboek.

A

Achterhoam

- zelfst. naamw.(m) - Boerderij -

   Soort 'broek' achter de billen van paard om de kar achteruit te duwen - Met een achterhaam is het voor een paard gemakkelijk om een kar achteruit te duwen. "Mee nen achterhoam est vur e pèèrd gemekkelek om achteröt te stoe'ete mee de kèèr."    

Achteröt

- zelfst.nw.(m) -

 Koertje tuintje

Afroe'emer

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Afromer      afbeelding  -  . Met zo een afromer haalde ze de room uit de melk om te boteren. "Mé zoe nen  afroe'emer halde ze de zoa'en öt de möllek vur ternoa te botere."    

Afskóffele

- werkw. -

   de bovenste laag aarde afscheppen

Ai'er

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Uier -  .Ik zag in de wei een koe staan met een uier zo groot als een botervat en met spenen zoals grote augurken! "Ich zag inne wèè 'n kói stön mee nen ai'er  zoe groe'et as e botervat en mee deme oan gelek van groe'ete ogurke ! "    

Aker

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Emmer (putemmer)

Akkere

- werkw. - boerderij -

   Ploegen  -  Heb je al eens aandacht geschonken, dat wanneer je ploegt, er gewoonlijk een kwikstaartjenaloopt door de voor.Meestal 'n grijs-wit maar er zijn ook gele die zijn groter. "Hidder doa ooch al es acht op gegeve dat 'r, as ge an 't akkere zet, ter gewoe'enlek een akkermenneke achternoa lúpt durre voor.  Miestal zen 't grèèswiette, mer der zen ter ooch gèèl, mer die zen grúdder."    

Alpen

- zelfst.nw.(mv) - boerderij -

 Vleugels in wanmolen en wasmachine

B

Bag

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Big - Sus Domesticus, afbeelding

Bakhöes

- zelfst.nw. (o) -

   Losstaand bijgebouw met oven, plaats waar de veevoederketel gekookt werd, bakplaats

Baskul

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Weegschaal voor grote gewichten            afbeelding

Bèèr

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Aal, beer  -  In het voorjaar voeren de boeren aal op het veld voordat ze gaan ploegen. "Inne veurtèèd voare de bóu'ere bèèr op 't veld vur da ze goñ akkere."   Ik heb honger. "Menne bèèr grolt."    

Beer (bie'er)

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Mannelijk varken, beer  -  zie ook:  "biennebeer"

Bèèrlepel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Aalschepper, beerlepel ,   afbeelding   -  De beerput ledigen met de beerlepel:  " 't Höske ötdóun mee de bèèrlepel."  

Béi'erverke

- zelfst.nw.(o) -

Biervarken,  varken dat opgroeit met bieroverschotjes in 't café

Belke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Kleine bijl

Bellefleur

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Oude appelsoort,  'malus domestica belle fleur',  ossekop   afbeelding

Bère

- werkw. - boerderij -

Bemesten met beer,  ook:  "zèèk voare"

Beskot

 Tussenschot

Bessem

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Bezem

Bewasse

- werkw. -

 Begroeien

Bie'este

- zelfst.nw. (mv.) -

   Vee

Bie'estemersjang

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Dierenkoopman

Bie'et

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Biet

Biennebeer biennebie'er

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Mannelijk varken waarvan één of beide testikels niet ingedaald zijn  Zie ook:  Boris de binnenbeer

Bies

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   De eerste melk na het kalven,  biest

Biezze

- werkw. -

   Snel lopen, gezegd van koeien die met opgeheven staart rondrennen wanneer ze in de lente voor 't eerst weer de wei in mogen. Koeien zijn bang van een trein, als die voorbijkomt dan rennen ze met de staart recht omhoog door de weide. "Kói zèn bang vannen trèèn, as die'en doorkómt dan biezze ze mé de stet recht omhoe-g durre wèè." 

Birg

- zelfst.nw.(m) -

   Gecastreerd varken

Birrig

- zelfst. naamw.( ) - boerderij -

   Houten trek- en draagbalken van een kar

Blèèk

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Gazon om was te bleken , het bleken van de was in de zon,  afbeelding en info ,  zie ook:  "bloodsel"

Blekke

- werkw. - boerderij -

  Ontschorsen  -  Een boom ontschorsen:  "ne boe'em blekke"      

Blekskupke

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   beitel om bomen te ontschorsen, blekijzer (zie: "blekke" )   afbeelding (bron: hetmot.be)

Boe'em blekke (ne)

- werkw. -

 Schors van boom verwijderen

Boecht

- zelfst.nw.(m) -

 Zeer kleine aardappelen

Boenke

 Zeer grote aardappelen

Boswien

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Driepikkel met takel om posten te rooien 

Bot (hoe-i)

- zelfst.nw.(m.) -

   Pak geperst en gebonden hooi of stro:  " ne bot hoe-i of stroe-i "

Botere

- werkw. - boerderij -

   Boter maken door de room in een botervat te slingeren -  Onze hond Blakkie liep buiten in de trapmolen zodat ze binnen konden boter draaien:  "Ozzen hond Blakkie léip böete inne meule as ze bienne an 't botere ware."  Die twee kwamen niet overeen als ze samen moesten boter maken. "Het boterde néi tusse die twie'e as ze gelèèk moeste botere." 

Botterik

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Sluitstuk voor en achter op de hooiwagen          afbeelding

Bóu'er

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   boer

Bóurien

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   boerin

Bovezaw (hoe-gzaw)

- zelfst.nw.(v) - boerderij -

 Geul bovenkant om water naar de hooiweide te brengen, om deze te bemesten

Brèèn

- werkw. -

 Molshopen, mest verspreiden

Bröbander

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Dubbel wentelploeg

Brok

- zelfst. naamw. (vr.) - boerderij -

   Vlies op afgekookte en gekoelde verse koeienmelk

Brók

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Moerassige weilanden,  zie ook:  "hoe-gbrók"  en "liegbrók"

Brùi'e

- werkw. - boerderij -

   Broeden (pluimvee)  -  Ik heb 12 jonge kippen en 13 kuikentjes, mijn kippen hebben goed gebroed :  "Ich hem twelf pulle en dettéin kiekskes, m'n hienne hemme grellig gebrùid deze zomer."    

D

Deem

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

   Tepel aan koeienuier

Derm

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

    Darm  -  Na het slachten van het varken  werden de darmen geschraapt (geboend) om er bloedworst van te maken:  "As 't verke geslacht war, wore de derme geskrapt vur pense te make"      afbeelding, info

Dessele

- werkw. - boerderij -

   Hout met een handbijltje (dissel,  met gebogen ijzer) zo bewerken zodat het fijn en afgewerkt wordt,  zie ook NL: "bedisselen"  

Diek

- zelfst.nw.(o) -

 Droesem. De kippen zijn dronken, ze hebben 't bezinksel van 't vat gekregen. "Ze hemme 't diek onner öt 't vat anne hienne gegeve, ze zen zat."    

Doorskéite

- werkw. -

 Opschieten van plant

Dorsmeule

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Dorsmolen , afbeelding , meer foto's op http://agri-men.be/in-den-tijd.html,  video  -Wat hadden ze aan de hand?Emiel was met zijn dorsmolen door n't bruggetje over de Zwarte Beek gezakt,dd morgen dat ze moesten dorsen. "Wa haan ze anne hand ?  Mil war mee zen dorsmeule dur 't brugske euver de Zwette Beek gezakt, de mörreget da ze moeste dorse."    

Dorsvleugel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Dorsvlegel ; zie ook:  "draaislag" - afbeelding, info

Dóuning

- zelfst.nw.(v) -

Winning, boerderij met gronden. Grootvader had 35.000F ingezet op die boerderij. "Gruttepoa had die dóuning vur 35.000F i'gezatte."    

Draaideem

- zelfst.nw.(m) -

'  Driespeen

Draaislag

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Met drie man tegelijk met de vlegel dorsen ; zie ook: "dorsvleugel"  - video

Dréis

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Klein grasveld (zie ook:  "gróus" )

Druug

- bijv.nw., bijw. -

   Geen melk meer geven:  ' druug stön'

E

Ege

- werkw. - boerderij -

   Eggen

Elver

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Een armvol   -  een armvol hooi  "nen elver hoe-i "  

Etkèèr

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Kipkar om aardappelen, bieten, rapen te vervoeren  -  Over aardewegen en over bruggen reed hij in zijn overall overal leveren met zijn kipkar:  "Euver èrewege en euver brugge ree 'm in zenne kloon euveral levere mé z'n etkèèr."    

Evie

- zelfst.naamw.( ) - boerderij -

   Graansoort Eeft of Evie (Avena strigosa)

È

Èzereeg

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Vierkante ijzeren eg om stoppelveld te breken  -      Toen Pieter terugkwam van de oorlog zag zijn gezicht eruit of hij op de wereld geholpen was met een ijzeren eg in plaats van met de verlostang:  " Tóun Pier trugkwamp vannen oorlog zag ze weze ter öt of ‘m gebore war mee d’ èzereeg inne plek van mee d' èzers. "

F

Farregat ('t ... )

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Ingang,  stuk gelegen tussen de wei en de weg    afbeelding

Flajzèsie (flagzèsie)

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Kapmes om graszoden te kappen (plaggenzeis)   afbeelding   -  zie ook website van hetmot.be

G

Gaffel

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   1.  Tweetandige hooivork  2. (fig.) Grote mond. Ze reden met de hoogkar 't broek in,en met hooivorken staken ze het droge hooi op de kar, de voor - en achterhekken hielden 't samen. "Ze reen mee de hoe-ikèèr 't brók in, en mee gaffels stake ze 't druug hoe-i oppe kèèr, de botterikke veur en achter héile da bie'en."    

Garie'el

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   lederen halsjuk van een trekdier, paardentuig

Geleeg

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Boerenerf

Geleg

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   1/4 de van een schoof  vers gemaaid (gepikt) graan -      Vroeger als het koren werd pikt was ik binder. Ik draaide rond zo'n bussel koren een strooien band , wrong de twee uiteinden goed samen en dan had je een geleg:  "Vrugger as ze an 't kore pikke ware war ich biener. Ich drède rond zoe'en bussel stroe-i ne stroe-i'e band en vronk die'en tegói bie'en en dan hadder 'n geleg. "

Gerónne melk

- werkw. (vd) - boerderij -

   Gestremde melk om platte kaas van te maken    (‹ rinne,  vd  gerónne)

Getrek

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   1.  Geheel van kar en toebehoren  2.  Met hebben en houden.

Gewassig

- bijv.naamw. - boerderij -

   Groeizaam,   vruchtbaar ; groeizaam weer: 'gewessig wèèr'

Gieleberg

- Eigennaam -

 Gele berg,  waar in Paal een molen stond tot eind de jaren '50.

Goar

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Afsluiting van weideingang  -  Doe de afsluiting dicht, anders gaan de kalveren misschien lopen:  "Trekt de goar mèr toe achter ur gat,
aners gón de kalver miskéin loe'epe! "  Ze hadden een voorlopige poort gemaakt met een aantal lange stokken. Ze haan 'n prófezwoar goar gemakt mee 'n die'el gère.  

Grèèn

- zelfst.nw. (o) -

 Graan

Grèènzwad

- zelfst.nw.(v) -

 Rij gemaaide halmen

Grengel, gringel

- zelfst.nw.(v) -

 Grendel

Grieffele

- werkw. -

 Enten

Grietsel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Hark,  rijf

Gringel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Grendel

Groaszoa'ed

- zelfst.nw.(o) -

 Graszaad. Ik had teveel graszaad gegooid, 't kwam op zoals haren op 'n hoofd. "Ich ha ter teveul groaszoa'ed opgegoeid, 't kwamp öt gelèk hoar op nen hond."    

Grónddabbe

- werkw. - boerderij -

   Aardappelen rapen  

Grub

- zelfst.nw.(v) -

 Aardappel- of bietenkuil,  groeve

Grùis (Gróus)

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Klein grasveld  (zie "dréis" )  -  Het gras op het grasveld is veel groener dan dat op de bleekwei:  "et groas oppe grùis es veul grùiner as da oppe blèèk"    

H

Hachte

- zelfst.naamw.(mv) - boerderij -

   2 ijzeren haken met kettingen, verbinding tussen het nekstuk voor het paard en de werktuigen of kar

Haifkèèr

- zelfst.nw.(v) - boerderij -

 Huifkar

Halleveslag

- zelfst.nw.(m) -

    Halve poortvleugel

Herjage

- werkw. -

 Het vee van weide doen wisselen

Herstel

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Kapmes   afbeelding

Heukel

- zelfst.nw.(m) -

 Hooiopper

Heukele

- werkw. - boerderij -

   Het hooi in kleine hoopjes zetten,  dit deed men 's avonds voor de dauw of in de dag als de boer regen verwachtte

Hezel (hesel)

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Zuurdesem

Hien

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Kip

Hoam

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Paardenhoofdstel,  lederen montuur rond de nek van het paard (gevuld met eikenhout)

Hoamhoot

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Houten balk met kettingen dat aan het nekstuk wordt bevestigd en waar men dan de werktuigen aanhing

Hoan

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Haan  -  Bij het krieken van de dag beginnen de hanen te kraaien:  "As 't begient te liechte dan begienne de hoane bè den ieste klère al te zinge ! "   

Hoar

- tussenwerpsel -

   Bevel dat het paard naar links moet draaien,  zie ook: "huut"

Hoare

- werkw. - boerderij -

   Scherp zetten (van zeis)

Hoarhoamel

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Hamer om de zeis te scherpen

Hoarkraaie

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Klein aambeeld om zeis op te scherpen

Hoaver

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Haver  -  (fig.)  Jean heeft nogal een rammeling gehad:  "Zjang hit nogal hoaver gehad ! "  

Hoaverzak

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Haverzak om het paard te voederen

Hoe-gbrók

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Droge weilanden (broek)

Hoe-gkèèr

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Niet kipbare zware kar, wielen 9 cm breed met 12 spaken,  schoften kunnen van de kar verwijderd worden

Hoe-gzaw (Bovezaw)

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Geul bovenkant hooiweide om deze te bevloeien,  bemesten

Hoe-ikèèr

- zelfst.nw.(v) -

  Kar met hooiladders

Hoe-imèèt

- zelfst.nw.(v) -

 Hooimijt

Hoe-itast

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Stapelplaats voor hooi

Hoe-iwinkel

- zelfst.nw.(m) -

 Ruimte naast de dorsvloer

Höeshóf

- zelfst.nw.(m) -

 Tuin bij het huis.

Hónskèèr

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Hondenkar

Hónskot

- zelfst.nw.(o) -

 Hondenhok

Hootmèèt

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Houtmijt,  opgestapelde takkenbossen (zie:  mutserd) hout voor de bakoven        -   afbeelding 

Hóów (houw)

- tussenwerpsel - boerderij -

   Uitroep als het paard moet stoppen

Höske ('t ... )

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   WC buiten, achter de boerderij,  meestal naast de varkensstal,  zie ook:  " 't gemak"  -   De beerput leegmaken:  " 't Höske öt  dóun" ;"    ze ging naar het toilet:  "ze gink no 't höske."    

Hove

- zelfst.nw.(m) -

 Oven

Hùi'e

- werkw. - boerderij -

   Het vee hoeden  - Na schooltijd moesten we de koeien hoeden :   "no 't skool moeste we gon kói hùi'e"    Na de school moesten die meisjes koeien hoeden laangs de straat. "Nó 't skool moeste die wichter kói hùi'e lengst de stroat."   

Huut

- tussenwerpsel - boerderij -

   Bevel dat het paard naar rechts moet draaien

I

Iestelinge

- zelfst.naamw.(mv) - boerderij -

   Vroege aardappelen,  eerstelingen

Inkaile

 In een grup instapelen, inkuilen. Ze waren de kolen aan 't inkuilen. "Ze ware de kú'el an 't inkaile."   

Inne brèè hoe-i'e

 Gras dat nat is hooien

J

Jook

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Juk,  houten dwarsstuk op de schouders van 2 koeien om het gespan, ploeg of eg aan te hangen

Jungstere

 Zachtjes janken van een hond of een kind

Juu !

- tussenwerpsel - boerderij -

   Vooruit !   (uitroep als het paard moet vertrekken)

K

Kaffiepot

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

 Type molen:  bovenkruier, molen met draaibare kap

Karwatsj

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Lederen zweep

Kasj

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Mannelijk schaap,  ram ; een hamel: 'gesne'e kasj'

Ke(r)nèèn

- zelfst.nw.(o) - boerderij -

   Konijn  -  mv. 'Kernèèns,  k(er)nène'   vk.'ke(r)nenkes'

Kèèrrad

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Karwiel

Kèèrskóp

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Karloods,  karhuis  (zie:  "skóp" ).In de karrenloods stonden de karren hingen koorden, touwen en kettingen "Inne kèèrskop stonte tefrente kère, honke kore, zie'ele en kringe"   

Kèèrspoor

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Spoor van kar in een veldweg

Kèèrzie'el

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Lang touw om grote hoeveelheden op de kar vast te maken

Kéil

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Kiel,  werkjas zonder knopen om over het hoofd te trekken

Kemp

- zelfst.nw.(m) -

 Hennepzaad

Kempzoa'ed

- zelfst.nw.(o) - boerderij -

 Hennepzaad

Kerdie'el

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Leikoord om paard aan te sturen

Keulemenneke

- zelfst.nw.(o) - boerderij -

 Appelsoort, klein maar vroeger populair als bewaarappel, keuleman

Keuterboerke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

    met slechts enkele koeien

Kieke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   1.Kip, 2. Dwaas persoon kuiken  -  Je bent een dommerik:  "Gè zèt ö kieke zónner kóp"      

Kiekekot

- zelfst.nw.(o) -

Kippenhok

Kiekenète

- zelfst.nw.(o) -

Kippenvoer (voor opgroeiende kuikens)

Kloek

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Moederkip

Klónk

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Houten klomp

Kloon

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Werkpak, overall  -  Jef heeft in zijn gebloemde overall al de hele dag de clown uitgehangen:  "Jef hit mee zenne geblumde kloon al den hielen dag de kloon ötgehange."

Klótse

- werkw. - boerderij -

   Broeden  -  De kip begint te broeden:  "Die hien begient te klótse"  

Koare

 Een zwerm bijen opvangen

Koesj

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Kindertaal voor varken ,  big:  "koesjke"

Kói

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Koe  mv.  " kói"    :  "  Ie'en kói inne stal,  vèèf kói inne wèè "   (één koe in de stal,  vijf in de wei)   ;  "een kói lèèn" :  met de koe naar de stier gaan

Kóiketel

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Grote metalen ketel die boven het haardvuur hing, waarin het voer voor het vee werd gekookt

Kópstuk

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Montuur van leren riemen, rond de kop van het paard

Kore

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Koren,  rogge. De rogge stond heel dicht op elkaar gezaaid. "t Kore stond zoe diek as hoar op nen hond."   

Kore'oar

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Korenhalm

Krawagel

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Kruiwagen

Krebber

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Kleine hark

Kriezelhanke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Krielhaan

Kriezelhienneke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Krielkip

Kring

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Dikke koord (zeel) met een oog eraan,  om de koe vast te leggen

Krup

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Kribbe,  eetbak voor dieren

L

Labeure

- werkw. - boerderij -

   Het land bewerken

Lainzoa'ed

- zelfst.nw.(o) -

 Vlaszaad, lijnzaad

Lantèèrn

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Draagbare petroleumlamp

Lèèn

- werkw. - boerderij -

   Een koe naar de stier brengen  :    "een kói lèèn"

Lemme

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Geit. Tussen pot en pint was er afgesproken wie het eerste trouwde kreeg 'n schaap cadeau van de anderen. "Tusse pot en pient war 't er gezeed, die'e tieste trawde kreeg ne lemme van d'oaner kadoo."    

Lemmeke

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Lam

Leter

- zelfst. naamw.(m) - boerderij -

   Ronde balk die bovenop de hooikar gelegd werd

Leut

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Afgeroomde melk

Leuvese stoof

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Leuvense kachel

Liegbrók

- zelfst. naamw.(o) - boerderij -

   Lage,  natte weilanden

Liegzaw (Ónnerzaw)

- zelfst. naamw.(v) - boerderij -

   Geul laag in het weiland om water af te voeren naar gracht of beek

Lót

- bijv.nw., bijw. -

   Onbevrucht bebroed -  een onbevrucht bebroed ei:  ' e lót èè'    

Lúpper

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

 Varkentje van 8-12 weken oud

Lùps (Loe'eps)

- bijv.nw., bijw. -

 Loops

M

Malbroek

- zelfst.naamw.( ) - boerderij -

   Zware kipbak met rechte sponde en schuine 'hoogsels', wielen 11 cm breed met 7 velgen en 14 spaken

Mallejan

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Kar voor vervoer van bomen  -  afbeelding

Mantel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Rond 1 menneke (=3 geleggen) nog 7 geleggen bijgezet, de koppen bijeengebonden = 10 geleggen graan samen recht gezet

Mèèn

- werkw. - boerderij -

   Maaien

Mèèt

- zelfst.nw.(v.) -

   Hooimijt,  houtmijt, korenmijt, stromijt. Helemaal achteraan hadden ze een hooimijt en stromijt geplaatst. "Hielegans vanachter oppen dréis haan ze een hoe-imèèt en 'n stroe-imèèt gezatte."    

Melkkèèr

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Melkkar, om melkkruiken te vervoeren

Menneke

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   3 geleggen aan de kop samengebonden afbeelding 

Mergkú'el

- zelfst.nw.(m) -

 Mergkool, veevoeder

Mestkot

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Plaats waar de boer het mest stapelde

Mestrik

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Riek met 5 tanden om stal uit te mesten

Moek

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Kippenmaag,  maag (pejoratief)

Moel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Grote bak (trog) met 4 poten om het brood in op te kneden,  baktrog  -  De baktrog staat in het bakhuis:   "De moel stöt in 't bakhöes."  

Mói'er

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Moederdier (kan ook pejoratief voor moeder:  "ur mói'er ès een hoer !" )  -      De ekster is pas uitgebroed, want ze zit nog op het nest:  "De ekster zat mee platte jóng,
want de moi'er zit nog oppe nest."  

Möller

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Molenaar

Mötte

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Kalf,  (fig.) losbol  -  Een pas geboren kalf :  "ne nuchtre mötte"      ,  een slachtrijp kalf :  "ne vette mötte"    

Mutser

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Bussel hout

N

Nere

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Aangestampte leemvloer om op te dorsen

Neuzel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Dakoversteek zonder goot

Nöts

- zelfs.naamw.(m) - boerderij -

   Boomwagen

O

Oandemmele

- werkw. - boerderij -

   De aarde aantrappelen tussen gezaaide rijen in de groentetuin

Oanère

- werkw. - boerderij -

   Aanhogen,  aanaarden van aardappelen

Oanskeut

- zelfst.nw.(v) - boerderij -

 Beginvoor bij het ploegen

Oantrèèn

- werkw. - boerderij -

   Aantrappelen tussen gezaaide rijen in de groentetuin  (ook:  "oandemmele" )

Oe'est (Oe'egst)

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

<p    >Oogst,  oogstmaand (augustus)

Opper

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Kleine hooimijt in de weide, in afwachting tot het hooi werd binnengehaald of in een hooimijt gezet

Ö

Ötdóun

- werkw. -

 Oogsten-In de herfst moet je wel de aardappelen en wortelen oogsten, anders bevriezen ze in de winter. "In 't nojoar módder wel ur poette en petette ötdóun, want oaners bevréize ze inne wienter."   

Öthalme

- werkw. - boerderij -

   Uitschudden en voorbereiden van gedorst stro voor dakbedekking van stro of hooimijt

Ötkrai'e

- werkw. -

 Uitmesten met kruiwagen

P

Pand

- zelfst.nw. (m) - boerderij -

    Strook grond, strook textiel. Henri had een strook rogge en een strook aardappelen op dat land staan. "Heréi ha ne pand kore en ne pand petette op da stuk land stön."    

Pèèrd (pèè'ed)

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Paard  mv  "père"  ,  vk  "pèreke"  -  Hij was rap kwaad:  "hè zat drek op ze pèè'ed"    

Pèèrsbroe'ed

- zelfst.nw.(o) - boerderij -

   Zwart brood, speciaal voor het boerenpaard gebakken

Pèèrssnee

- zelfst.nw.(v) -

Paardenbrood,   overschotje van het zwarte brood dat hard geworden is op 't einde van de week en aan het paard gevoederd wordt.

Pensdink

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Balkenbrij, pensenbrij (basis voor beuling, zwarte pens)  -  afbeelding  - dialectkaart - Ik ben het beu om altijd maar balkenbrij te eten:
"Ich zen verboeft va altèd da pensdink te motte ète !"  

Pensketel

- zelfst.nw.(m) -

   Worstenketel, ketel om pensen af te koken. Overvolle en hectische plaats. "Zoe vol as ne pensketel."   

Pentoat (Plantoat)

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

   Parelhoen. Gevlekt hoen afkomstig uit Afrika (< Fr. pintade)

Pèremest

- zelfst.nw.(o) -

 Paardenmest

Pèrestrónt

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

   Paardenvijg

Petettekever

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

   Coloradokever

Petróllamp

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Petroleumlamp op glazen of koperen voet en een glazen bovenstuk

Pienekesdroa'ed

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Prikkeldraad

Pik

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Kleine zeis om graan te maaien ("pikke")

Pikhoak

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Werkhaak om graan bij te trekken bij het "pikken" (maaien)

Plarke

- werkw. -

 Zandbad nemen (kippen)

Plor'ke

 Kippen nemen zandbad

Pölder

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Kippenslaapplaats (op stok)   (zie ook:  "punner" )

Poohien

- zelfst.nw.(v) - boerderij -

 Pauwenkip. Wij hadden thuis vroeger kippen, hanen, parelhoenders, pauwkippen en pauwhanen. "We haan thöes vrugger hienne en hoane, pentoate, 'n poohien en ne poohoan."    

Poohoan

- zelfst.nw.(m) -

 Pauwhaan

Poolette

- zelfst.naamw.(mv) - boerderij -

   Peulerwten, doperwten. Vader had 2 rijen doperwten geplant. "Ozze poa ha twie'e beddekes pool'ette geplant."    

Póst

- zelfst.nw.(m) -

 Stronk, boomstronk

Post

- zelfst.nw.(m) -

 Wortelkluit, Zender. Op TV hadden ze een Duitse zender opstaan en op de radio luisterden ze naar een Franse zender. "Oppe tellevies haan ze ne Dötse post opstön en oppe radio haan ze ne Franse post opstön."    

Proek

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Moederkip (zie: "kloek" )

Prókhien

- zelfst.nw.(v) -

 Broedse kip, Klokhen, kip met kuikentjes

Pul

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Jonge kip

Pulleke

- zelfst.nw.(o) -

 Jong kippetje

Puller

- zelfst.nw.(m) -

 Slaapplaats voor hoenders,  zie ook: "punner"

Punner

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Stok(ken) waarop de kippen  slapen,  zie ook "pölder"

Putgèèr

- zelfst.nw.(v) -

 Lange staak om emmer water uit de put te halen

Putwin

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Windas boven waterput ,  afbeelding

R

Rai'er

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Mannelijk konijn

Roapkú'el

- zelfst.nw.(v) -

 Raapkool

Roei

- zelfst.nw. -

 oude lengte- of oppervlaktemaat: 700 roede in 1 hectare

Roei'e kú'el

- zelfst.nw.(m) -

 Rode kool

Rolvat

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Vat om te boteren

Rus

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

 Graszode

S

Savoei'ekú'el

- zelfst.nw.(m) -

 Savooikool

Siepsappe

- werkw. -

 Melken (klanknabootsing, kindertaal) fig. niet opschieten

Siksie

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Werd vroeger gebruikt om water te putten,  bestond uit een boom die scharnierend werd opgesteld

Skalme

- werkw. -

 Ontschorsen

Skèèvoor

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Scheidingsgeul tussen 2 percelen

Skelft

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Zolder boven koestal

Skerfmes

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Mes om een schoof stro door te snijden

Skerftroog

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Blok met 2 schuine opkanten om het stro in te leggen en te snijden

Skerpeeg

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Vierkante eg met ijzeren tanden naar voren

Skoap

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Schaap

Skoe'ef

- zelfst.nw.(m) -

   Schoof  -  Schoven dichterbij gooien:  " skoe'eve bèèskéite "  

Skolk

- zelfst.nw.(m) -

 Grote voorschoot zie ook Skommelèèr

Skom

- zelfst.nw.(m) -

 Klein, fijn droog gras tussen de hei

Skómmele

- werkw. - boerderij -

   Werken in de stal als laatste werkzaamheden van de dag

Skómmelèèr

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Voorschoot,  grote stevige vrouwenschort om te schommele d.w.z. het avondlijke poetsen in en rond de boerderij

Skóp

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Loods voor karren en werktuigen

Skrol

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

 Andijvie

Skùi'er

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Schuur waar oa. de wanmolen, dorsmolen, dorsvlegel opgeborgen werd,  ook om met de dorsvlegel te dorsen

Skúp

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Spade. Ik hou er mee op en ik ben weg. "Ich kös men skúp af en ich zen skúppes."    Ze zijn er vandoor. "Ze zen skúppes."    

Slee

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Balken beslagen met ijzeren repen met 2 dwarsregels,  diende om ploeg of eg vervoeren

Sleune

- werkw. - boerderij -

   De onderste twijgen en takken van de boom verwijderen

Sloe'ere

- zelfst.nw.(mv) - boerderij -

 Koolzaad, koolraap

Sloe('e)rbie'et

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Raapkool  (In het Dommelands dialect van Noord-Limburg gebruikelijk, met uitlopers tot in ons dorp)

Smoel

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

 Griesmeel, tarwegries

Spéi'er

- zelfst.nw.(o) -

 Halm, grasstreng vkw spirke  -  Je ziet er nog juist 'hetzelfde uit als vroeger, je bent nog geen haar veranderd:  "Gè zéit 'r nog krek 't zelfste öt as vrugger, ge zet nog gie spéi'er veroanerd."    Het is windstil. "Doa es gie spéi'er wiend."    

Spit

- zelfst.nw.(o) -

 Lumbago, voor die men gaat omspitten in tuin

Spón

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Afneembaar zijstuk van platte kruiwagen of kar

Spurrie

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Veevoedergewas, spurrie  (Spergula arvensis)

Stéi'er

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Stier

Stiecheling

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Weideafsluiting, omheining  -  De koe is door de afsluiting  gebroken:  "Die kói es dur de stiecheling gebraakt."  

Stoan

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Een karn, botervat met een stamper om te boteren

Streek

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Vierkante houten lat, afgeschuind, waar men leem op kleefde om de zeis te scherpen

Stroe-i

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Stro  ;  gehakseld stro:  'geskerfd stroe-i'  

Stroe-i'mèèt

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Opgestapelde schoven stro,  stromijt

Strossel

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   1.  Mengeling dennennaalden en hei  2.  Samenraapsel van bladeren en takjes,  oud hooi (om af te dekken tegen bevriezen,  bv. bietenhoop)

T

Tas

- zelfst.nw.(m) -

 Ruimte voor stro te stapelen naast dorsvloer:  "den tas"

Tast

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

    Hoop

Terf , Terref

- zelfst.nw.(v) -

 Tarwe

Tiekke en tiekskes

- zelfst.nw.(mv) -

 Kippen en kuikentjes in kindertaal

Tommert

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

    Herfsthooi  (‹ toemaat).t Gras dat eind augustus of september nog een keer gemaaid en gehooid werd. "Tommert es hoe-i vanne twiede snee."

Trèèn

- werkw. -

 Voetje voor voetje aantreden. Toen hij naar de hoogmis ging was hij in een drol getrapt, de ganse kerk stonk. "Tóun hè no de hoemmes gink war 'm inne stront getrèèd, de hie'el kerk stónk."

Tróffel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Zandschop

Troog

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Voederbak,  trog

U

Umdóun

- werkw. -

 Ploegen

Umrai'e

- werkw. -

  Ploegen,   

V

Vè'es

- zelfst.nw.(v) -

 Vaars, jonge koe

Verke

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Varken, zwijn  -  Het was een beer van een vent, maar hij had onhandelbare kinderen:  " Het war ne bèèr van ne vent, mer hè ha verkes va júng."  

Verkeskót

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Varkenshok,  zwijnenstal

Verkespetèt

- zelfst.nw.(m) -

Minderwaardige aardappel, geschikt als varkensvoer

Verkesstet

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Varkensstaart

Vits

- zelfst.nw.(v) -

 Vlechttwijgen

Vleugel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Dorsvlegel

Vleugele

- werkw. - boerderij -

 met de vleugel (vlegel) dorsen,  de vleugels van kippen bijknippen zodat ze niet meer kunnen vliegen  -  Met 4 man gingen ze met de dorsvlegel dorsen op de lemen schuurvloer:  "Mé véi'er man ginke ze vleugele op den nere."   

Vlum

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Klem om wateremmer in de put te laten zakken

Voe-i

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Vrouwelijk konijn

Voermanskant

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

    Als je voor het paard staat rechts

Vogelwèè

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Onbewerkte landbouwgrond

Vói'er

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

    Voeder voor dieren

Vói'ere

- werkw. - boerderij -

    Voederen

Vói'ergóud

- zelfst.nw.(o) -

 Groenvoer

Vói'eroazie

- zelfst.nw.(v) -

 Droogvoer (industrieel)

Voor

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Geul die ontstaat bij het ploegen

Vú'el

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

    Veldkant, onbewerkt stuk veld tussen het veld en haag of sloot - De veldkant stond vol met varens:  "Die'e vu'el stond vol bè varver"    

W

Wan

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Grote platte mand om graan op te schudden en zo de laatste vliesjes te verwijderen ,  info

Wanmeule

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Machine om het kaf (afval) van het graan te halen   info, zie ook info bij "wan"

Wel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Wals,  gazonroller

Welle

- werkw. - boerderij -

   Walsen,  grond platt rollen

Wetere

- werkw. - boerderij -

   Water op het grasveld aanbrengen

Wetstie'en

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Cementen staaf om gereedschap scherp te slijpen

Wienterkú'el

- zelfst.nw.(m) -

 Winterkool

Winning

 Boerderij

Wolf

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Werktuig om voren te trekken om bieten te kunnen planten

Z

Zaislat

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Een doek dat gespannen werd op de zeef die op een melkkruik gespannen stond om de melk te zeven

Zaw

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Afwateringsgeul

Zawhoak

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Hak om de afwateringsgeultjes open te trekken

Zawmes

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Werktuig om de kanten van de afwateringsgeul af te snijden:  om zouwen aan te leggen en te onderhouden - afbeelding

Zawwe

- werkw. - boerderij -

   Openmaken van greppel in weiland

Zèèk

- zelfst.nw.(m) - boerderij -

  Beer, aal  -  Uitrijden van drijfmest :  "Zèèk voare"  

Zèèkkèèr

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Kar met beerton

Zèèklepel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Grote kom met steel om beerput te ledigen  (zie "beerlepel") - afbeelding 

Zèèkpómp

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Hoge pomp om beerton te vullen

Zèèkput

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Beerput

Zèèkton

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Beerton,  gesloten conisch vat met bovenkant een vultrechter, achterkant een verdeelkraan

Zèèn

- werkw. - boerderij -

   Zaaien

Zèsie

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Zeis

Zie'el

- zelfst.naamw.(o) - boerderij -

   Zeel,  dik sterk touw om oa. koeien mee te leiden, vast te binden of om iets op de kar te binden

Ziechel

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Sikkel,  rond gebogen mes om gras te snijden

Zil(le)

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Oude oppervlaktemaat (ziel) 33a -  Bos tussen Oostham en Beverlo (23 ha):  "de 70 zille"    

Zoa'ed

- zelfst.nw.(o) -

 Zaad

Zoa'ene

- werkw. - boerderij -

   De melk afromen

Zoeg

- zelfst.naamw.(v) - boerderij -

   Zeug

Zwingel

- zelfst.naamw.(m) - boerderij -

   Slinger met een handvat dat als hefboom dienst doet, waarmee een ronddraaiende beweging kan gemaakt worden,  zwengel