dieren, planten en natuurverschijnselen

A

Akkermenneke

- zelfst.naamw.(o) - natuur -

   Kwikstaart

B

Bai

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   bij - Apis Mellifera afbeelding, info

Bais

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Regenbui - " t Had die voormiddag een flink bui geregend,de zwijnen lagen daarna met hun biggen in de modder te wroeten. 't Ha die'e vurnóun 'n ferm bais gerègerd, de verkes lage ternoa mee hun bagge inne moos te vrute".    Ze hebben de ganse gracht vol betonnen buizen gelegd, voor als het nog eens 'n geweldige bui doet. "Ze hemme den hiele gracht vol betonne baize geleed, vur as 't nogges een grellige bais dóut."    

Beer

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Bes  (zie ook:  "brömbeer")

Bliendets

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   daas,  stekende (bloedzuigende) vlieg - afbeelding, info  -  Als je gebeten bent door een daas heb je flink veel jeuk :  "As ge gestoke wèèrt dur ’n bliendets hidder grellig veul jeuksel."    

Böest

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Struik  -  Rooi nog een struik aardappelen:  "Dóut nog ne böest petetten öt."  

Brag

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Mier  ,   afbeelding, info

Brömbeer (brómbeer)

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Braambes

D

Dísselvink

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Putter of distelvink (Carduelis carduelis)  - afbeelding, info

Doazerik

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Daas  (zie 'bliendets' :  bloedzuigend insect  -  soms wordt ook ten onrechte de horzel bedoeld) - afbeelding, info

Dól

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Bromvlieg

Dónnerbieske

- zelfst.naamw.(o) - natuur -

   Donderbeestje,  trips  -  afbeelding, info

Dú'en (dujen)

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Doorn

Du'eneböest (du'enebraak)

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Doornenstruik,  braambessen

E

Een

- zelfst.nw.(v) -

Eend

F

Fies

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Bunzing

Fletteke

- zelfst.nw.(o) -

 Viooltje. Onze pa plantte ieder jaar purperen en gele viooltjes langs het tuinpad. "Ozze poa zat alle joare purper en gèèl flettekes langs den hofpad."   

Flós

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Stortbui

G

Gèt

- zelfst. naamw.(o) - natuur -

Moerasbezinksel,  moerbezinksel in lage weilanden

Goerel

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Zware onweersbui  -  Een donkere zwarte lucht:  "een zwette goerel"  ; Er hing regen in de lucht,  hoog tijd om de beerput leeg te maken :   "Doa'e kwam een zwette goerel af, 't war hoeg tèèd vur zèèk te voare." Een donkere zwarte lucht. "Een zwette goerel."    

Goetsappel

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Groene zaadbol aan het aardappelloof

H

Hèèknèper

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Heidesijsje,  kneu (carduelis cannabina)

Heulenteul

- zelfst.nw.(m) -

 Vlierstruik

Hiennebeer

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Framboos

Hoas

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Haas  (mv.  "hoaze")

Hoep

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Hop (trekvogel)  info

Hokke(r)neut

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Okkernoot

Hooldaif

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Houtduif,  bosduif

Hovero

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Wervelwind

I

Ie-gel

- zelfst.nw.(m) - natuur -

     Egel

Iekel

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Eikel  -  vroeger werden er eikels geraapt om de varkens vet te mesten:   "vrùgger wooren ter iekels gerapt vurre verkes vet te vói'ere"

Iekeureke

 Eekhoorntje

K

Kawke

- zelfst. naamw.(o) - natuur -

   Kauw (kleine kraaiensoort)

Keep

- zelfst.nw.(m) - natuur -

 Spaanse botvink

Kèèsmuske

- zelfst. naamw.(o) - natuur -

   Koolmees. Het vriest hard. "'t Es kèesmuskestèèd."    

Kermesgast

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Klitknop,  kliskop (stekelige knop van kliskruid, Arctium lappa)    afbeelding

Kestoaling

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Kastanje  -  Onder de kastanjeboom in de schaduw een stuk kruisbessentaart eten van je eigen kruisbessenstruiken dat is de hemel op aarde:  "Onner de kestoalingeboe’em inne kulleskoai ö stuk kroenselevloai ète van ur ège kroenseleböeste, da es den hemel op èèrd."  

Kiekvors

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Kikker "zie ook Kwakvors"

Klamper

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Sperwer,  buizerd

Kloaver

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Klaver

Krèè

- zelfst. naamw.(v) - natuur -

   Kraai

Krets

- zelfst.nw.(v) - natuur -

 Grasmus

Kriekel

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Krekel

Kroe'enekroan

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Kraanvogel  -  filmpje

Krökoek

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Paardenbloem (blaadjes gebruikt voor 'kruidenkoek') ,  ook: "krökke" 

Kúlmuske

- zelfst. naamw.(o) - natuur -

   1.  Koolmeesje   2. (fig.)  Klein ventje

Kwakkel

- zelfst. naamw. - natuur -

   Jong vogeltje,  juist uit het ei

Kwakvors

- zelfst.nw.(m) - natuur -

   Kikker (eerder kindertaal of spottend, zie:  "kwakker"),; zie ook:  "kiekvors"  ;  Hij heeft een kikker in de keel:  "Hè hit ne kwakvors in z'n stroot"    

L

Lie'everik

- zelfst. naamw.(m) - natuur -

   Leeuwerik, zie ook Liewerk. Hoog boven 't korenveld hing een leeuwerik te fladderen e te klarrewieten, mooi om te zien en te horen, 't was zomer. "Hoe-g bove 't koreveld honk ne lie'everik te fladdere en te klarrewietere, skoe'en vur te zéin en te hure, 't war zomer."    

Liewerk

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Leeuwerik ,  zie ook:  "lie'everik"

M

Moai

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Made  (mv:  "moai'e")

Möezehunneke

- zelfst.naamw.(o) - natuur -

   Wezel

Mölder

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Meikever (zie ook:  prizikant) , afbeelding, info  -  Het was een meikever:  "'t War ne mölder, want zenne kop war zwet mè ne wiette skain op."  

Muggepies

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Zeer lichte regenval

P

Pèèrshözzel

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Paardenhorzel

Pie'es

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Perzik , fig. muilpeer  -   Een perzikboom:  "ne pie'ezeboe'em"    

Pie'ezeboe'em

- zelfst.nw.(m) - natuur -

 Perzikboom

Piering (Pirring)

- zelfst.nw.(m) - natuur -

   Regenworm.Iemand kompleet uitvragen om iets te weten te komen. "Ienne de pirringe öt z'n neus hoale."   

Piesblóm

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Paardenbloem (zie ook Pèèrsblóm) (https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardenbloem)

Praim

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Pruim  -  pruimenboom:  "praimeboe'em"

Prizikant

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Meikever,   afbeelding, info  -  Hij haalde zijn zakdoek boven en toen viel er een meikever uit:  "Hè halde zenne bailnuzzing öt zen tes en
tóun véil ter ne prizikant bè öt."  

Prös

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

 Parkiet    vk. "pröske"

R

Raive

- werkw. -

 Van veren of beharing wisselen

Règer

- zelfst.nw.(m) - natuur -

 Reiger. In de vijver stond een reiger in de regen op één poot vissen te vangen. "Inne vaiver stiet ne règer inne règer op ienne poe'et viesse te vange."

Rigeloot

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Pruimensoort    mv  "rigelote"  ( ‹ reine claude d'althan)

Ropsezoad

- zelfst.naamw.(o) - natuur -

   Rupsenzaad

Róuter

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Vlaamse gaai

S

Seske

- zelfst.nw.(o) - natuur -

 Sijs

Sintjansbeer

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Rode Aalbes

Sintjeurisblóm

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Sering

Skrèver

- zelfst.nw.(m) - natuur -

 Geelgors

Slek

- zelfst.nw.(v) -

 Slak

Sloester

- zelfst.nw. -

 Bolster van okkernoot of kastanje, notenbolster

Sprie'ef

- zelfst.nw.(v) - natuur -

 Spreeuw

Stinkerke

- zelfst.naamw.(o) - natuur -

    Tagetes,  afrikaantjes (bloemsoort)

Strinkbol

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Knoteik, knotwilg  -  Marcel Meelbergs reed door de straat met een knoteik op zijn mallejan:  'Sel vanne Mèèl ree durre stroa'et mé ne strinkbol a z'n nöts hange' 

Strinkbolle'èèr

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Humus boven in de knoteik

Suskewiet

- zelfst.nw.(m) -

Vink (zie ook 'bótvink')

T

Tie'enesnai'er

- zelfst.naamw.(m) - natuur -

   Libelle

U

Urrel, urel

- zelfst. naamw. - natuur -

    Horzel  afbeelding  -  Als je door een paardenhorzel gestoken wordt,  moet je oppassen :  "Asder ne steek vanne urrel kregt módder oppasse! "

V

Varver

- zelfst.nw. (m., ook mv.) -

   Varen(s)

Z

Zjenóffel

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   anjer  -  't Was dan midzomer, de mannen kegelden in broek en hemd, hun gilet open, een anjer en 'n sigaartje in 't borstzakje en een pint in de hand, ze hadden veel praats, 't was kermis:  " 't War hoe-chzomer, de mansléi ware an 't kegele in brók en húm, de zjelee opehange, een zjenóffel en ö segarke in 't bovetèske, pient inne hand en groe'et lewèèt, 't war kermes ! "     Uitgebloeide anjers lijken net op kruidnagels, in 't Frans girofle,vandaar waarschijnlijk de dialectbenaming " genoffel". "Ötgeblaide zjenóffels trekke zjúst op kröednagel, in 't Frans girofle, vandoa'e warskainlek de noam zjenóffel."   

Zwalf

- zelfst.naamw.(v) - natuur -

   Zwaluw