Woorden van de koolmijn

A

Abrie

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Nis in de mijn

Afbikke

- werkw. - putwoord -

   Stutten verwijderen

Afbouwe

- werkw. - putwoord -

   Ontginnen

Ajusteur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Paswerker

Akkoordloon

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Loon dat berekend wordt volgens verrichte arbeid: meterwerk - stukwerk

Annadrit

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Chemisch opvulmiddel (anhydriet)

Atlas

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Boormachine op perslucht

B

Bak

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Onderdeel van schudgoot (3m)

Bakkemoteur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Aandrijfmotor die de schudgoot heen en weer beweegt

Baksleutel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Grote sleutel die de bout door de schudgootbaas aandraait

Balans (Burquin)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Binnenschacht: verbinding van de productieverdieping (onder) met de luchtkeerverdieping (boven) meestal voorzien van ladders (personeel) lift en wentelkoker (kolen)

Ballon

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Bout van 30 tot 50mm dikte

Baraasj (Joint)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dichting

Bascule (Baskulet)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Om mijnwagen al draaiend te kippen

Bavó (bevo)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dwarssteengang naar pijler

Bavómontant

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Hellende tussensteengang naar hoger gelegen pijler

Bazas (bezas)

- zelfst. naamw. - putwoord -

       Werktas

Bedon (Bidon)

- zelfst. naamw.(m) - putwoord -

   IJzeren drinkbus; veldfles 

Bellefleur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Schachttoren

Belleman

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Gaf signaal om lift naar boven of beneden te laten gaan

Berleng

- zelfst. naamw. - putwoord -

    Kolenwagen (min 1000 tot 2500lt)

Beur

- zelfst. naamw.(o) - putwoord -

   Schacht verbinding onder- en bovengrond

Biel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Spoordwarsligger

Biel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   3m lange balk,  evenwijdig met kolenfront ondersteund door 3 of 4 stijlen,  draagt de druk van het dakgedeelte

Bienneschacht

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Van ondergrondse verdieping tot verdieping lopende schacht

Blekke

- werkw. - putwoord -

   Transportriem verlengen of verkorten

Blokketrui

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Hefwerktuig om betonblokken omhoog te trekken

Boemele

- werkw. - putwoord -

   Onwettig afwezig blijven

Boemerang

- zelfst. naamw. - putwoord -

   ;Verbindingstuk van molijzers

Bohere

- werkw. - putwoord -

   Stutten , ondersteunen

Bosement

- zelfst. naamw. - putwoord -

   ;Kadergang, – kopgalerij, – voetgalerij

Bove

- bijw. -

 Bovengronds

Brigadéi'er

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Bovengronds algemeen ploegleider

Bureu

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Laadstok

C

Cartouche

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dynamietstaaf in steenlagen

Ceté

- zelfst. naamw. - putwoord -

   mijnwerkerswoningen

Chef Catri (Kofferman)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Ploegbaas van personeel voor het aanvoeren van materieel

Chef Prion

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Hoofdopzichter

Chef Tij

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Opzichter in de pijler

Conducteur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Werkleider

Costres

- zelfst.naamw. - putwoord -

   vervoergalerij vanaf voet pijler richting productieverdieping

D

Dag (den ... )

- zelfst. naamw.(m) - putwoord -

   Bovengrond

Dee

- zelfst. naamw. - putwoord -

    Vloer van pijler of mijngang

Dosco

- zelfst. naamw.(m) - putwoord -

   Snijmachine

Driekwart - Waat

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Hout van circa 5cm dikte, knuppel, dun rondhout gebruikt bij brokkelig dak

E

Egger

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Houtboor

Ekonomoat

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Bedrijfswinkel

F

Fagiet

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Ontsporing van loco of mijnwagen

Fai

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Breuk,  storing

Feksiebel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Gummislang voor aanvoer van water en perlucht,  flexibel

Flaar

- zelfst. naamw.(m) - putwoord -

   Halsdoek

Foa - Fond

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Ondergrond

Front

- zelfst. naamw.(o) - putwoord -

   Kolenfront of steenfront

G

Galerai

- zelfst. naamw. - putwoord -

   verbinding tussen steengang en pijler

Garre

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Mijnpolitie,  mijnwachter

Gemet

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Ondergrondse landmeter (mijnmeter) ,  mat de prestaties op van mijnwerkers in de ondergrond ( zie ook:  'markeerder' )

Giet

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Spoorstaaf

Grif

- zelfst. naamw. - putwoord -

   IJzeren klem

Gröes

- zelfst. naamw.(o) - putwoord -

    Fijne steenkool (stofkool)

Grùi

- zelfst.nw. (v) -

   Kraan met vallende bak om bv. schepen of wagons te laden / te lossen

H

Hai'ére

- werkw. - putwoord -

   Terugstoten op de wissel zodat de mijnwagen op het juiste spoor komt

Harmonikakanaar

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Verstevigde buigzame luchtkoker

Haveus

- zelfst. naamw. - putwoord -

   ;Kolensnijmachine of trommelsnijmachine

Hawee

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Afbouwhamerpin

Haweel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Kolenpik,  houweel

Heef

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Pand

Hep

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Handbijl voor aanpassing stuttinghout

Höesmanskool

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Magere kool, antraciet,  voor handelaars en bedienden

Hollander

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Buisverbinding om luchtslangen te verbinden  (nen ... )

Hote Wigge

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Spie om iets vast te zetten

Houser

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Laadmachine op perslucht

Hulle

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Kolen

I

IJzerteller

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Telde de stempels en bailen

Inboete , uitboete

- werkw. - putwoord -

   Mijnwagens in en uit de liftkooi duwen

Incoupere

- werkw. - putwoord -

   Inkerving in kolenwand van waaruit de kool verder wordt losgemaakt,  plaats om te staan bij 't begin van de 'post'

Inne put

 Ondergronds

J

Jamel

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Halvemaanvormige inkeping aan hoofd van houten stijl

K

Kabien

- zelfst. naamw. - putwoord -

   ;Ondergronds telefoonlokaal waar de treinen geregeld werden

Kal

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Breekbout

Kalére

- werkw. - putwoord -

   Vast zetten

Kanaar

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Luchtkoker

Kanivoo

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Ondergrondse verbinding tussen werkplaatsen bovengrond en de schacht (elektriciteits- , telefoon-, perslucht-, waterleidingen)

Kap

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Bovenste deel van stutting tegen het dakgesteente op 2 stukken dwarskop

Kapsuldroad

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dun koperen draadje dat de verschillende ontstekingen verbond

Karaasj

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Herstelling van steengang

Kardouks

- zelfst. naamw. - putwoord -

    om in kool te schieten

Kas

- zelfst.naamw. - putwoord -

   Liftkooi met verschillende vloeren (verdiepingen)

Katrie

- zelfst.naamw. - putwoord -

   Ondergronds magazijn

Kezèm - Kezjem - Konzem

- zelfst.naamw. - putwoord -

   Tweewekelijkse betaaldag

Kip

- zelfst. naamw. - putwoord -

Ploeg

Klót

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dikke brok steenkool

Koe-rman(ne)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Werd(en) ingezet  waar arbeidskrachten ontbraken (houtterrein, steenplein, werkplaatsen bovengrond)

Koempel (kompel)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   1. (Buitenlandse) mijnwerker  2. Makker,  maat

Kolefront

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Werkfront, waar kool gehouwen wordt

Konterslenter

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Tegencilinder,  trekt de bakken van de schudgoot naar omlaag

Kool ( inne ... ziette )

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Steenkool houwen of scheppen :   "Inne kool ziette"         (zie ook: "kool make" )

Kool ( ... make )

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Steenkool houwen   (zie ook: " inne kool ziette " )

Koolovrie - Bouveleur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Koolhouwer

Koolput

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Koolmijn

Kophoot

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Voorlopige houten ondersteuning in T-vorm

Krok

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Koppelhaan

Kulbuteur

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Kipwagen bij koolzeverij

L

Laadbak

- zelfst.nw.(m) -

   Laadt kolen van transportband over in mijnwagen,  zie:  "tramoei"

Lampenist

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Lampmagazijnier

Lamperie (Lampesterie)

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Lampenzaal

Lavaar

- zelfst. naamw. - putwoord -

   1.  Kolenwasserij   2.  Badzaal

Lèèsjónge

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Jongen die als taak had in de kolenzeverij de stenen uit te rapen die op de band voorbij kwamen

Lier (sleep... ) - Trui

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Hijs- of sleepwerktuig

Loche

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Douche

Loco

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Mijnlocomotief ondergronds aangedreven met diesel

Logrin

- zelfst. naamw. - putwoord -

   Dennenhout met 1 platte zijde

M

Mal (Moal)

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Broodzak

Maneuver

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Ongeschoolde arbeider, bv.  kolenschepper, handlanger, sleper

Mañja - Malet make

- werkw. - putwoord -

   Eten (etenstijd), schaften

Mannomèter

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Toestel om na te meten of alles aangesloten was

Markage (markeerdienst)

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Loonberekeningsdienst 

Markeerder (Markeur)

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   mat de prestaties op van mijnwerkers in de ondergrond

Markeur

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Bediende die het geleverde werk in de pijler optekent voor berekening van het loon

Matrie

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Houten brug

Menneke

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Metalen stempel (stut)

Min

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Geboord gat om schietlading in te steken

Molèzers

- zelfst.naamw.(mv) - putwoord -

   Molijzer, gebogen spoorstaven ter ondersteuning van steengang

Molskóun - Sjap

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Gebogen ijzeren plaat

Monorai

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Monorail,  transportrail tegen plafond

O

Oankrokke, Afkrokke

- werkw. - putwoord -

   ;Aankoppelen en afhaken van mijnwagens

Onner

- bijw. -

 Ondergronds

Oppen dag

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Bovengrond(s)

Oto

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Laadmachine op wielen

Otobus

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Mijnwagen met gereedschap voor mijnwerkers

Ovrie

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Steenkoolhouwer

P

Panzer

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Kettingtransporteur (om de kolen uit de pijlers te brengen)

Pasmai

- zelfst.naamw.(?) - putwoord -

   Verbindingsschakel voor panzer of schaafketting

Passerel

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Loopbrug, verbindingsgang tussen schachten en lampenzaal

Paswerke

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Onderhoud en herstellingen in de mechanische dienst

Perion

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Ondergronds opzichter

Petèt

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Vulling gemaakt van steenstof en leem, 40 cm, later plastic buis gevuld met water

Petettekot

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Plaats waar "petette" gemaakt en bewaard werden

Petrel

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   IJzeren balk

Pijler

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Plaats waar de kolen ontgonnen werden

Pik

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Houweel

Piköer

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Met perslucht aangedreven afbouwhamer, boorpin werd in de kool of gesteente gedreven

Pil

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Houtstapel

Pios

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Houweel

Plau

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Kettinghefwerktuig

Pneumoconiose (Pneumoconoos)

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Stoflong,  aandoening van de longen veroorzaakt door fijn koolstof  (zie:  "silicose")

Poater

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Boete:  "ne poater",  afhouding tot 1/5 de van het dagloon

Poei'erkot

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Bovengrondse bewaarplaats van springstoffen

Praim

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Klaargemaakte pruimtabak overgoten met alcohol

Presloko

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Mijnlocomotief (ondergronds)  aangedreven door perslucht

Presploa

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Kettinghefwerktuig op perslucht

Pressing

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Perslucht

Put (Inne ...)

- zelfst. naamw. - putwoord -

    Koolmijn  -   In de mijn werken :   "inne put zitte" (ondergronds)    ;  bovengronds:  "oppe put"  

Putklekske

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Baskenmuts,  alpinopet    zie:  "póts"

Putter

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Ondergronds mijnwerker

R

Rakkenjak

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Hefwerktuig

Raklet

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Schraapgoot, dubbele ketting met schaafijzer voor kolenvervoer in stijgende mijngang

Ramp

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Rij mijnwagens

Ravelére

- werkw. - putwoord -

   Uitdiepen

Recet

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Losvloer

Regie

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Huisvestingsdienst, beheerde de woningen en logementhuizen in de tuinwijk

Réim

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Transportband

Rekuperoasie

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Terugwinning, na ontkoling van de pijler werd het materiaal uit de pijler gehaald, in galerijen gesorteerd en opgestapeld

Ripper

- zelfst.nw.(m) -

 Mijnwerker die de wandelende stutting bedient.

Robenage

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Laadplaats voetgalerij:  vervoergalerij vanaf voet pijler richting productieverdieping

Roever (Stutter)

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Stempel wegnemen - terugplaatsen

Rus

- zelfst.naamw.(m) - putwoorden -

   Laadmachine op rupsen

S

Silikoos

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Silicose,  beroepsziekte ontstaan door inademing van steen- en kolenstof (zie ook 'stoflong')  info

SintBaar

- eigennaam - putwoorden -

   St.-Barbara, patroonheilige van de mijnwerkers,  ook: dag waarop deze heilige gevierd wordt.

Skacht

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   De kokervormige toegang van een pijn (zie ook: 'put', 'beur') 

Skachtafdieping

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Delven van de schacht

Skachtblok

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Schachttoren met 4 schachtwielen voor bediening van 4 liftkooien door 2 ophaalmachines,  afbeelding

Skéitmiester - Bautfeu

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Schietmeester, persoon die springstoffen tot ontploffing brengt

Skietkabel

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Kabel van 100 m lang tussen 'cortouche' en schietstoel

Skoalplank

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Buitenzijde van rondhout, waarvan in het midden een plank is uitgezaagd, schaliehout

Skoftzak

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

      Stoffen broodzak (gemaakt van linnen)

Skroaper

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Ijzeren bak bediend met 2 hendels om losse steen van het front weg te trekken

Skudgoot

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Schudgoot, 3 m lange ijzeren bak voor kolentransport, opgehangen aan pijlerondersteuning ,  afbeelding

Slam

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   kolenslib, bezinksel van steenkool in water

Slamkot - Koetzak

- zelfst.naamw.(o/ ) - putwoord -

   Plaats waar het fijn kolenslib bezinkt dat na het wassen van de steenkool door het water meegevoerd werd

Slavatte

- zelfst.naamw.(mv) - putwoord -

   Linnen schoenen met touwzool

Slèper

- zelfst.naamw.(m) -

   Ongeschoolde arbeider die mijnwagen sleept en duwt

Slie - Truk

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Open mijnwagen

Sloef

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Houten wig

Stab

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Gekapte steenvulling , mengsel van steengruis waarmee het kolenfront opnieuw werd opgevuld in de mijn van Beringen -  "Stab bloa'eze":  opvulling pompen

Stab bloa'eze

- werkw. - putwoord -

   De ontgonnen ruimte opvullen

Stapmake

- werkw. - putwoord -

   Ruimte die na de ontkoling is vrijgekomen vullen met stenen

Stapzak

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Jute stof

Stempel

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Stijl opstaande steunbalk waarop kap rust, afbeelding

Stie'engang

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Horizontale hoofdverbinding in de ondergrond (spoorverkeer)

Stie'enovrie - Bouveleur

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Steenhouwer

Stoflong

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Ziekte ontstaan door inademing van steen- en/of kolenstof (zie: 'silikoos')

Stofplanke - Woaterbakke

- zelfst.naamw.(mv) - putwoord -

   Bij een ontploffing, grauwvuur, kapte men deze om om het grauwvuur met kolenstof te bedekken

Stok

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

  Stock, deel van het kolenfront van bv. 3 m lengte en 1,5 m diepte dat door een kolenhouwer tijdens één shift ('post') ontgonnen wordt.

Storing - Suka

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Breuk in kolenlaag, verzakking van bv. 4 à 8 m

Stutting

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Pijlerondersteuning, met elkaar verbonden rams (kap met stempels)

Suud

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Zuid

T

Tee - Tei

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Pijler,  hellende ondergrondse gang in steenkoollaag die door de ontginning elke dag vooruitschuift, kolenfront

Telekontrol

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Bovengrondse telefooncentrale

Tender - Tenderair

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Balk tussen twee stempels om zijdelingse druk op te vangen

Terril - Tris

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Steenberg, steenstort ,   afbeelding

Ties

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Aandrijfstang voor bakkenmotor

Tramoei

- zelfst. naamw.( ) - putwoord -

   laadt kolen van transportband over in mijnwagen

Traveir

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Dwarsligger

Trefon

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Houtschroef

Trekker

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   om de spoorstaven samen te houden

Tremel

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Trechtervormige stortbak voor overladen van kolen (zie ook:  'tramoei' )

Triage

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

   Kolenzeverij,  voor het verwijderen van stenen uit de kolen (zie ook: 'leesjongen')

Trui

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Lier

Tuubdroad

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Ijzeren draad, 60 cm lang met uiteinde omgeplooid

V

Vatùi'er

- zelfst.naamw.(v) - putwoord -

   Treinwagen voor personenvervoer

Vefde (Vèèfde)

- zelfst.naamw.(o) - putwoord -

   Boete van een vijfde van het dagloon

Verbouwe

- werkw. - putwoord -

   Stutten

Vloete

- zelfst.naamw.(mv) - putwoord -

   Bussels knuppels en rijshout om steenval te beletten

Voei

- zelfst.naamw.( ) - putwoord -

  Galerij, zijgang naar pijler 

W

Wentelkoker

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Gesloten schroefvormige goot waardoor kolen naar beneden glijden

Werkmanskool

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

Werkmanskool   steenkool voor de gewone man, in tegenstelling tot de duurdere magere kool of antraciet (huisbrandkool voor kaderleden en bedienden)

Wiendmèter

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Meet de snelheid van de wind in de ondergrond

Z

Zelfredder

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Gasmasker

Zijkapper

- zelfst.naamw.(m) - putwoord -

   Laadmachine die zijdelings afkapte

z

zzzzzzzzzzz

- zelfst.nw.(m) -